Zemmour przeciwko Francji

Brak naruszenia Artykułu 10 Konwencji w skazaniu pana Zemmoura za podżeganie do dyskryminacji i nienawiści religijnej wobec francuskiej społeczności muzułmańskiej – wyrok ETPC z 20.12.2022 r. w sprawie Zemmour przeciwko Francji (skarga nr 63539/19); jednogłośnie: nie doszło do naruszenia Artykułu 10 (wolność wypowiedzi) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sprawa dotyczyła skazania skarżącego za przestępstwo podżegania do dyskryminacji i nienawiści religijnej wobec francuskiej społeczności muzułmańskiej w związku z wypowiedziami wygłoszonymi w programie telewizyjnym w 2016 roku. Skarżący zarzucił naruszenie jego prawa do wolności wypowiedzi.

Trybunał oddalił zarzut wstępny Rządu na podstawie Artykułu 17 Konwencji (zakaz nadużycia praw), ale oparł się na tym przepisie jako pomoc w interpretacji Artykułu 10 dla celów oceny, czy zaskarżona ingerencja była konieczna. Podobnie jak sądy krajowe, Trybunał wskazał, że wypowiedzi skarżącego zawierały uwłaczające i dyskryminujące twierdzenia, które mogą pogłębić przepaść między Francuzami a społecznością muzułmańską jako całością. Uznał, że sporne wypowiedzi nie należały do kategorii wypowiedzi korzystających ze wzmocnionej ochrony na mocy art. 10 Konwencji i doszedł do wniosku, że władze francuskie miały zatem szeroki margines swobody w zakresie nakładania ograniczeń. Trybunał zauważył, że oświadczenia zostały wygłoszone w telewizji na żywo w czasie największej oglądalności a skarżący, który był dziennikarzem i ekspertem, nie był zwolniony, chociaż występował wówczas jako autor, z „obowiązków” dziennikarza. Trybunał był zdania, że jego uwagi nie ograniczały się do krytyki islamu, ale, w świetle kontekstu przemocy terrorystycznej, w której miały miejsce, zostały wygłoszone z zamiarem dyskryminacyjnym, takim jak wezwanie widzów do odrzucenia i wykluczenia społeczności muzułmańskiej. Trybunał stwierdził, że podstawy, na których sądy krajowe skazały skarżącego i wymierzyły mu grzywnę, której wysokość nie była nadmierna, były wystarczające i istotne. Konkludując, Trybunał stwierdził, że ingerencja w prawo skarżącego do wolności wyrażania opinii była konieczna w demokratycznym społeczeństwie w celu ochrony praw innych osób, które były przedmiotem sprawy, a zatem nie doszło do naruszenia art. 10 Konwencji.

Peradze i Inni przeciwko Gruzji

Samo obsceniczne hasło nie było powodem do powstrzymania ludzi od demonstracji przeciwko urbanizacji – wyrok ETPC z 15.12.2022 r. w sprawie Peradze i Inni przeciwko Gruzji (skarga nr 5631/16); jednogłośnie:

naruszenie art. 11 (wolność zgromadzeń i zrzeszania się) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w świetle art. 10 (wolność wypowiedzi).

Sprawa dotyczyła zatrzymania i skazania skarżących za wymachiwanie banerem porównującym Panoramę Tbilisi, projekt urbanistyczny, do ludzkiego penisa podczas publicznej demonstracji. Projekt miał na celu budowę czterech nowych obszarów miejskich na wzgórzu Sololaki z widokiem na Stare Miasto w Tbilisi.

Trybunał uznał, że zatrzymanie i grzywna nałożona na skarżących zostały oparte na przepisie prawnym, który wyraźnie zabrania używania wulgaryzmów w miejscach publicznych w celu ochrony moralności i praw innych osób. Jednakże skarżący chcieli zwrócić uwagę opinii publicznej i władz krajowych na ich obawy dotyczące szkód, jakie Panorama Tbilisi może spowodować w krajobrazie Starego Miasta, a także wyrazić swoją dezaprobatę dla tego, co uznali za błąd władz czyli niewłączenie społeczeństwa w proces decyzyjny. Skarżący zachowywali się pokojowo i biernie, a podczas demonstracji nie zachowywali się w sposób zakłócający spokój.

Trybunał uznał, że slogan nie został użyty w celu znieważenia lub oczernienia kogokolwiek w szczególności; został wykorzystany jako narzędzie stylistyczne do wyrażenia wysokiego stopnia dezaprobaty skarżących dla projektu urbanistycznego. Jej kontrowersyjna forma nie była sama w sobie usprawiedliwieniem dla ograniczenia wypowiedzi podczas publicznej demonstracji, która miała na celu zwrócenie uwagi na sprawę budzącą duże zainteresowanie opinii publicznej.

Florindo de Almeida Vasconcelos Gramaxo przeciwko Portugalii

Wykorzystanie danych GPS zarejestrowanych w pojeździe służbowym przedstawiciela medycznego jako podstawy do jego zwolnienia nie naruszyło Konwencji – wyrok ETPC z 13.12.2022 r. w sprawie Florindo de Almeida Vasconcelos Gramaxo przeciwko Portugalii (skarga nr 26968/16); czterema głosami do trzech:

brak naruszenia Artykułu 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka;

brak naruszenia art. 6 ust. 1 (prawo do sądu).

Sprawa dotyczyła zwolnienia skarżącego na podstawie danych uzyskanych z systemu geolokalizacji zamontowanego w samochodzie, który jego pracodawca udostępnił mu do pracy jako przedstawiciel medyczny.

Trybunał zauważył na wstępie, że skarżący był świadomy, że firma zainstalowała w jego pojeździe system GPS w celu monitorowania odległości pokonywanych w ramach jego działalności zawodowej oraz, w stosownych przypadkach, podczas podróży prywatnych. Zauważył również, że biorąc pod uwagę jedynie dane geolokalizacyjne odnoszące się do pokonywanych odległości, Sąd Apelacyjny w Guimarães ograniczył zakres ingerencji w życie prywatne skarżącego do tego, co było bezwzględnie konieczne do osiągnięcia zamierzonego uzasadnionego celu, a mianowicie do monitorowania wydatków firmy. Trybunał uznał, że Sąd Apelacyjny w Guimarães przeprowadził szczegółowe wyważenie między prawem skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego a prawem jego pracodawcy do zapewnienia sprawnego funkcjonowania spółki, biorąc pod uwagę uzasadniony cel realizowany przez spółkę, mianowicie prawo do monitorowania swoich wydatków. W związku z tym państwo nie przekroczyło swojego marginesu oceny w niniejszej sprawie. Trybunał orzekł, że władze krajowe nie zaniedbały swojego pozytywnego obowiązku ochrony prawa skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego.

Tonchev i Inni przeciwko Bułgarii

Obieg informacji zawierających uwłaczające i wrogie uwagi na temat ruchu religijnego skarżących naruszył ich prawo do wolności wyznania – wyrok ETPC z 13.12.2022 r. w sprawie Tonchev i Inni przeciwko Bułgarii (skarga nr 56862/15); jednogłośnie:

naruszenie Artykułu 9 (prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

W tej sprawie skarżący – trzej pastorzy i trzy stowarzyszenia religijne – skarżyli się na rozesłanie do szkół w 2008 roku przez władze miejskie Burgas informacji o ich wierze, zawierających uwagi, które uznali za wrogie i zniesławiające. Ze względu na pejoratywny i wrogi język użyty przez władze publiczne w liście do opisania ruchu religijnego, do którego należeli skarżący, oraz fakt, że postępowanie krajowe wszczęte przez skarżących nie zapewniło odpowiedniego zadośćuczynienia za ich skargi, Trybunał orzekł, że bułgarskie władze państwowe w nieproporcjonalny sposób ingerowały w prawo skarżących do wolności wyznania, przekraczając margines uznania przyznany im na podstawie art. 9 Konwencji. Z punktu widzenia Artykułu 46 (moc wiążąca i wykonywanie wyroków), Trybunał orzekł, że władze krajowe, we współpracy z Komitetem Ministrów, były najlepiej przygotowane do decydowania o indywidualnych i ogólnych środkach, które należy przyjąć w celu wykonania obecny wyrok.

Elmazova i Inni przeciwko Macedonii Północnej

Segregacja niezgodna z Konwencją stwierdzona w dwóch macedońskich szkołach – wyrok ETPC z 13.12.2022 r. w sprawie Elmazova i Inni przeciwko Macedonii Północnej (skargi nr 11811/20 i 13550/20); jednogłośnie:

naruszenie Artykułu 14 (zakaz dyskryminacji) Konwencji w związku z Artykułem 2 Protokołu nr 1 (prawo do nauki).

Sprawa dotyczyła rzekomej segregacji między uczniami pochodzenia romskiego i macedońskiego, którzy byli przeważnie umieszczani w różnych szkołach w miastach Bitola należących do tego samego obszaru i rzekomo w różnych klasach w Shtip.

Trybunał uznał w szczególności, że nawet jeśli państwo mogło nie mieć intencji dyskryminacyjnych, faktyczna sytuacja – uczniowie szkół podstawowych pochodzenia romskiego byli filtrowani do różnych szkół i klas z etnicznych Macedończyków – nie miała obiektywnego uzasadnienia i to było równoznaczne z segregacją edukacyjną.

Trybunał uznał, że w tej sprawie konieczne było podjęcie środków w celu zapewnienia zakończenia segregacji uczniów romskich w szkołach na mocy art. 46 (obowiązująca moc i wykonywanie wyroków).

Nikëhasani i Sevdari przeciwko Albanii

Wyroki dotyczące odwołania dwóch albańskich prokuratorów: brak problemu – wyroki ETPC z 13.12.2022 r. w sprawach Nikëhasani przeciwko Albanii (skarga nr 58997/18) i Sevdari przeciwko Albanii (nr 40662/19)

Sprawy dotyczyły dwóch prokuratorów, którzy zostali zwolnieni ze swoich stanowisk po tym, jak Albania rozpoczęła w 2016 r. daleko idącą reformę wymiaru sprawiedliwości. Reforma obejmowała wyjątkową ponowną ocenę wszystkich pełniących służbę sędziów i prokuratorów – zwaną inaczej „postępowaniem lustracyjnym”.

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł sześcioma głosami do jednego, że nie doszło do naruszenia Artykułu 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w odniesieniu do Pani Nikëhasani. Uznał, że jej zwolnienie było uzasadnione, ponieważ proces weryfikacji ujawnił poważne wątpliwości co do jej kondycji finansowej po dokładnym zbadaniu jej sprawy.

Z drugiej strony orzekł jednogłośnie, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji Europejskiej w odniesieniu do zwolnienia pani Sevdari. W jej oświadczeniach podczas procesu weryfikacji nie było śladu złej wiary; wszelkie domniemane nieprawidłowości zasadniczo dotyczyły zapłaty podatku od niektórych dochodów jej męża z legalnej działalności za granicą.

Trybunał uznał na podstawie art. 46 (obowiązująca moc i wykonanie), że odpowiednim zadośćuczynieniem dla pani Sevdari byłoby wznowienie postępowania. Nie oznaczało to jednak, że funkcjonowanie dotychczasowego procesu lustracyjnego w Albanii generalnie ujawniało jakiś systemowy problem.

W obu wyrokach Trybunał odwoływał się do swojego wiodącego wyroku z 2021 r. Xhoxhaj przeciwko Albanii, w którym orzekł, że proces weryfikacji był jako całość sprawiedliwy i bezstronny oraz odpowiedział na pilną potrzebę zwalczania korupcji w kraju i przywrócenia zaufania publicznego w wymiarze sprawiedliwości.

RTBF przeciwko Belgii (nr 2)

Program RTBF dotyczący możliwego wykorzystywania seksualnego dzieci dotyczył spraw interesu publicznego i był chroniony wolnością wypowiedzi – wyrok ETPC z 13.12.2022 r. w sprawie RTBF przeciwko Belgii (nr 2) (skarga nr 417/15); jednogłośnie:

naruszenie Artykułu 10 (wolność wypowiedzi) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sprawa dotyczyła cywilnego wyroku sądów belgijskich przeciwko Radio-télévision belge de la communauté française (RTBF) za naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego i prawa do domniemania niewinności, w następstwie reportażu – wyemitowanego podczas „Pytań audycji à la Une” w styczniu 2006 r. – o rzekomo podejrzanych czynach pary, polegających na możliwym wykorzystywaniu seksualnym dzieci. RTBF została zobowiązana do zapłaty każdemu z małżonków po jednym euro z tytułu szkody niemajątkowej.

Trybunał uznał, że przedmiotowy program bez wątpienia dotyczył spraw interesu publicznego i że jego celem było poinformowanie opinii publicznej o podejrzanym zachowaniu omawianej pary oraz o dochodzeniu prowadzonym przez organy sądowe w tym zakresie. Dotyczyło to nie tylko „ochrony dzieci” w sensie ogólnym, ale odnosiło się także do szczególnie poważnej formy przemocy wobec dzieci, a mianowicie wykorzystywania seksualnego i nadużyć. W związku z tym Trybunał stwierdził, że powody przedstawione przez sądy krajowe nie były wystarczające do ustalenia, że zaskarżona ingerencja była „niezbędna w demokratycznym społeczeństwie”.

Ze względu na znaczenie mediów w społeczeństwie demokratycznym oraz ograniczony margines uznania władz krajowych w odniesieniu do programu telewizyjnego na temat o dużym znaczeniu publicznym, Trybunał uznał, że potrzeba ograniczenia wolności wypowiedzi musi zostać przekonująco ustalona. Pomimo niewielkiej kary nałożonej na RTBF, Trybunał uznał, że nie istniał rozsądny stosunek proporcjonalności między, z jednej strony, ograniczeniami prawa skarżącej spółki do wolności wyrażania opinii wynikającymi ze środków zarządzonych przez sądy krajowe a , z drugiej strony, realizowanym zgodnym z prawem celem, a mianowicie ochroną dobrego imienia innych osób.

Yakovlyev przeciwko Ukrainie

Osadzony prowadzący strajk głodowy był karmiony siłą w celu stłumienia protestu – wyrok ETPC z 8.12.2022 r. w sprawie Yakovlyev przeciwko Ukrainie (skarga nr 42010/18); jednogłośnie: naruszenie art. 3 (zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

 Sprawa dotyczyła przymusowego karmienia skarżącego podczas pobytu w zakładzie karnym za rozbój, po odbyciu strajku głodowego w proteście przeciwko warunkom jego osadzenia i postawie funkcjonariuszy więziennych.

Biorąc pod uwagę stosunkowo krótki czas, jaki upłynął od rozpoczęcia jego strajku głodowego, brak jakiegokolwiek wyjaśnienia w orzeczeniu lekarskim co do bezpośredniego zagrożenia jego życia, brak konieczności hospitalizacji oraz fakt, że był w dobrym stanie zdrowia aby uczestniczyć w rozprawie przed sądem krajowym, Trybunał nie był przekonany, czy przymusowe karmienie pana Jakowlewa było medycznie konieczne. Sędzia nakazał przymusowe karmienie go bez odpowiedzi na jego obawy i bez zbadania, czy istnieje alternatywny sposób postępowania, a przymusowe karmienie zostało przeprowadzone przy braku jakichkolwiek przepisów prawnych dotyczących procedur, których należy przestrzegać . Dlatego Trybunał nie był przekonany, że sądy krajowe spełniły swoją rolę skutecznej gwarancji proceduralnej przed nadużyciami.

Wreszcie, dochodzenie w sprawie prawdziwych przyczyn strajku głodowego i merytoryczna odpowiedź na ich skargi i żądania byłyby właściwym sposobem zbadania przez Państwo sytuacji i zarządzania nią. Ponieważ jedyną odpowiedzią na strajk głodowy więźniów było przymusowe karmienie, Trybunał nie mógł wykluczyć, że celem przymusowego karmienia było stłumienie protestów w Zakładzie Karnym Zamkova. Trybunał stwierdził, że państwo nie zarządzało odpowiednio sytuacją w związku ze strajkiem głodowym Pana Jakowlewa i poddało go nadmiernemu przymusowi fizycznemu i zadało mu ból.

Vlad przeciwko Rumunii

Od 13 stycznia 2021 r. środek odwoławczy przed rumuńskimi sądami cywilnymi umożliwia więźniom uzyskanie odszkodowania za nieodpowiednie warunki osadzenia – decyzja ETPC z 8.12.2022 r. w sprawie Vlad przeciwko Rumunii (skarga nr 122/17), dotyczącej warunków przetrzymywania byłego więźnia w więzieniu Bukareszt-Rahova; jednogłośnie Trybunał uznał skargę za niedopuszczalną. Decyzja jest ostateczna.

Trybunał stwierdził w szczególności, co następuje. W odniesieniu do okresu przed 23 grudnia 2019 r. (kiedy ustawa nr 169/2017 nadal obowiązywała) Trybunał orzekł, że skarżący nie może dłużej twierdzić, że jest ofiarą w sprawie, na którą się skarżył, a mianowicie nieodpowiednich warunków osadzenia w zakładzie karnym Bukareszt-Rahova, w zakresie, w jakim otrzymał odszkodowanie w formie automatycznego obniżenia kary na mocy ustawy nr. 169/2017. Jeśli chodzi o okres po 23 grudnia 2019 r. (data uchylenia ustawy nr 169/2017), Trybunał uznał, że skarżący mógł wytoczyć powództwo cywilne z tytułu czynu niedozwolonego przeciwko władzom w sądach krajowych w celu dochodzenia swojej skargi nieodpowiednich warunków osadzenia w zakładzie karnym Bukareszt-Rahova, w którym przebywał do 19 sierpnia 2020 r. Ponieważ skarżący nie poinformował Trybunału o wniesieniu takiego powództwa, ta część skargi została odrzucona z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych. W związku z tym Trybunał odniósł się do swojego wyroku w sprawie Polgar przeciwko Rumunii, w którym przeanalizował 21 przykładów orzeczeń krajowych i stwierdził, że przedmiotowy środek odwoławczy był dostępny i zapewniał wystarczające gwarancje proceduralne, że badanie skarg przez sądy krajowe spełniało standardy ustanowione w orzecznictwie Trybunału, że istniało domniemanie szkody niemajątkowej oraz że skarżący uzyskali odpowiednie i wystarczające zadośćuczynienie.

Trybunał określił również dzień 13 stycznia 2021 r. jako datę, od której przedmiotowy środek można uznać za skuteczny w odniesieniu do osób, które uważały, że były osadzone w nieodpowiednich warunkach i które w chwili wniesienia skargi nie były już objęte osadzeniem w warunkach rzekomo sprzecznych z Konwencją. W konsekwencji Trybunał potwierdził kluczowe znaczenie subsydiarnego charakteru swojej roli i orzekł, że w niniejszej sprawie powinien zastosować wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą skuteczność danego środka prawnego należy oceniać w odniesieniu do daty, w której wniosek został złożony (w tym przypadku 13 lutego 2017 r.). Określił, że skarżący w niniejszej sprawie miał, w momencie zwolnienia i do dnia dzisiejszego, możliwość wniesienia powództwa tego rodzaju na podstawie artykułów 1349 i 1357 Kodeksu Cywilnego w odniesieniu do szkody rzekomo utrzymującej się w okresie po 23 grudnia 2019 r.

Na koniec Trybunał zauważył, że wysiłki władz krajowych zmierzające do wdrożenia zaleceń Trybunału zawartych w wyroku pilotażowym (w tej sprawie Rezmiveș i Inni przeciwko Rumunii) miały na celu umożliwienie sprawom dotyczącym przeludnienia więzień rozwiązania na poziomie krajowym, tak aby przeciwdziałać rosnącemu zagrożeniu, jakie dla systemu Konwencji stwarza duża liczba podobnych spraw wynikających z tego samego problemu strukturalnego lub systemowego.

M.K. i Inni przeciwko Francji

Niewykonanie przez państwo nakazów wydanych przez sędziego ds. pilnych spraw Sądu Administracyjnego w sprawie zapewnienia tymczasowego zakwaterowania pewnej liczbie osób bezdomnych i szczególnie bezbronnych stanowiło naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji – wyrok ETPC z 8.12.2022 r. w sprawie M.K. i Inni przeciwko Francji (skargi nr 34349/18, 34638/18 i 35047/18); jednogłośnie:

naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo dostępu do sądu ) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sprawa dotyczyła osób ubiegających się o azyl, które nie miały zakwaterowania w czasie postępowania, ponieważ nie zapewniono im dostępu do specjalistycznych ośrodków recepcyjnych lub tymczasowego zakwaterowania. Sędzia sądu administracyjnego ds. spraw pilnych, do którego się zwrócili, nakazał państwu znalezienie im tymczasowego zakwaterowania. Skarżący podnieśli zarzut, że pomimo nakazów uwzględnienia ich wniosków i postępowań wszczętych przez nich na poziomie krajowym w tym celu, państwo nie wykonało orzeczeń sądowych wydanych na ich korzyść. Zarzucili naruszenie Artykułu 6 ust. 1 Konwencji.

Trybunał uznał, że decyzja o przyznaniu lub odmowie przyznania tymczasowego zakwaterowania stanowiła prawo obywatelskie i orzekł, że zastosowanie ma artykuł 6 ust. 1 Konwencji. Trybunał zauważył, że Rząd, który utrzymywał, że obiekty recepcyjne w departamencie Haute-Garonne były przepełnione, zwłaszcza w lipcu 2018 r., oraz że nie było wystarczających środków na pokrycie kosztów zakwaterowania w hotelu, nie wykazał przed Trybunałem złożoności postępowania w celu wykonania nakazów na korzyść skarżących. Zauważył ponadto, że skarżący byli szczególnie sumienni w swoich staraniach o zapewnienie wykonania nakazów. Ponadto prefekt, który reprezentował państwo w departamencie, nie dostarczył wyjaśnień żądanych przez Sąd Administracyjny na administracyjnym etapie postępowania egzekucyjnego i nie odpowiedział na prośby skarżących, ani też nie wykonał przedmiotowych zarządzeń do czasu wskazania przez Trybunał środków tymczasowych. Dopiero wtedy skarżącym zapewniono zakwaterowanie. Trybunał, po zwróceniu uwagi na bierną postawę właściwych organów administracyjnych w zakresie wykonywania orzeczeń Sądu Administracyjnego, zwłaszcza w kontekście sporów dotyczących ochrony godności ludzkiej osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, uznał, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.