Opinia doradcza w sprawie Menneson przeciwko Francji

Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał w dniu 10.4.2019 r. pierwszą opinię doradczą. Państwa nie mają obowiązku rejestrować szczegółów świadectwa urodzenia dziecka urodzonego w drodze surogacji ciążowej za granicą w celu ustalenia prawnego stosunku rodzic-dziecko z zamierzoną matką: adopcja może również służyć jako środek stwierdzający ten stosunek.

W odpowiedzi na wniosek Francuskiego Sądu Kasacyjnego, Trybunał wydał, jednomyślnie następującą opinię:

W sytuacji, gdy dziecko zostało urodzone za granicę poprzez surogację ciążową oraz zostało poczęte przy użyciu gamet zamierzonego ojca oraz dawcy – osoby trzeciej, a gdzie prawny stosunek rodzic-dziecko z zamierzonym ojcem został uznany przez prawo krajowe,

1.       Prawo dziecka do poszanowania jego prawa do życia prywatnego w rozumieniu art. 8 Konwencji wymaga by prawo krajowe zapewniało możliwość uznania prawnego stosunku rodzic-dziecko z zamierzoną matką, wskazaną w świadectwie urodzenia, wydanego zgodnie z prawem za granicą jako „prawna matka”;

2.       Prawo dziecka do poszanowania życia prywatnego nie wymaga takiego uznania, które przybrałoby formę wpisu w świadectwie urodzenia, małżeństwa czy śmierci zawierającego szczegóły świadectwa urodzenia legalnie wydanego za granicą; inne środki, takie jak adopcja dziecka przez zamierzoną matkę powinny być użyte.

Opinia zapadła na gruncie sprawy Menneson przeciwko Francji (wyrok z 26.4.2004 r., skarga nr 65192/11).

Harisch przeciwko Niemcom

Odmowa przekazania sprawy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie naruszyła Konwencji – wyrok ETPC z 11.4.2019 r. w sprawie Harisch przeciwko Niemcom (skarga nr 50053/16); jednomyślnie:

Brak naruszenia Artykułu 6 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła postępowania cywilnego, w czasie którego skarżący wniósł o zadanie pytania prejudycjalnego do TSUE.

Trybunał uznał w szczególności, że odmowa sądów krajowych przekazania sprawy, która nie wydaje się arbitralna, miała odpowiednie przyczyny.

Guimon przeciwko Francji

Odmowa zezwolenia osadzonej skazanej za akty terrorystyczne na podróż na pogrzeb ojca nie naruszyła Konwencji – wyrok ETPC z 11.4.2019 r. w sprawie Guimon przeciwko Francji (skarga nr 48798/14); jednomyślnie:

Brak naruszenia Artykułu 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła odmowy zezwolenia osadzonej w Rennes za akty terrorystyczne na podróż na pogrzeb w Bayonne aby pożegnać się z jej zmarłym ojcem.

Trybunał zauważył, że władze nie uwzględniły wniosku z uwagi na, po pierwsze, profil skarżącej – odbywała wiele kar pozbawienia wolności za akty terrorystyczne i wciąż podtrzymywała swoje członkostwo w ETA oraz, po drugie, na niemożliwość zorganizowania konwoju o podwyższonym bezpieczeństwie w tym czasie.

Trybunał uznał, że państwo nie przekroczyło marginesu oceny przyznanemu mu w tym zakresie a odmowa uwzględnienia wniosku skarżącego nie była nieproporcjonalna i służyła uzasadnionemu celowi.

Mariyka Popova i Asen Popov przeciwko Bułgarii

Sprzeczne orzecznictwo, które wpłynęło na skarżących zostało w sposób odpowiednio ujednolicone przez Bułgarski Najwyższy Sąd Kasacyjny – wyrok ETPC z 11.4.2019 r. w sprawie Mariyka Popova i Asen Popov przeciwko Bułgarii (skarga nr 11260/10); jednomyślnie:

Brak naruszenia Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła oddalenia wniosku skarżących do Najwyższego Sądu Kasacyjnego w wyniku rozbieżności w orzecznictwie.

Trybunał uznał, że istniały „głębokie i długotrwałe różnice” w wykładni art. 407 ust. 1 ustawy handlowej przez Bułgarski Najwyższy Sąd Kasacyjny, które miało wpływ na sytuację skarżących. Mimo to, prawo krajowe zawierało mechanizm zdolny do naprawienia tej sytuacji. Ten środek został użyty krótko po wydaniu decyzji w sprawie skarżących oraz w rozsądnym terminie od momentu, gdy rozbieżność stała się oczywista. Doprowadziło to do ujednolicenia orzecznictwa w tym zakresie.

Sarwari i Inni przeciwko Grecji

Napaść na Afgańczyków przez policję szukającą zbiega: wiele naruszeń Artykułu 3 Konwencji – wyrok ETPC z 9.4.2019 r. w sprawie Sarwari i Inni przeciwko Grecji (skarga nr 38089/12); jednomyślnie:

Naruszenie proceduralnego aspektu Artykułu 3 (zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania) Konwencji w zakresie 9 skarżących.

Sprawa dotyczyła Afgańczyków, którzy skarżyli się na poddanie ich złemu traktowaniu przez funkcjonariuszy policji poszukujących afgańskiego zbiega , który uciekł z sali sądowej. Dziewięciu skarżących podnosiło, że było źle traktowanych w budynku, w którym mieszkali a dziesiąty – na komisariacie policji.

Trybunał zauważył, m.in., że postępowania trwały przez ok. 7 lat i na wstępnym etapie postępowania przygotowawczego bezczynność organów ścigania trwała ponad rok. Dodatkowo, możliwość motywacji rasistowskiej nie została dogłębnie przeanalizowana a sądy nie dały odpowiedniej wagi niektórym czynnikom, takim jak fakt, że policjanci zaatakowali w ramach nieformalnej operacji skarżący nie próbowali atakować policjantów i nie stosowali przemocy; jeden ze skarżących był niepełnoletni w tamtym czasie.

Naruszenie materialnego aspektu Artykułu 3 w odniesieniu do 4 skarżących.

Trybunał uznał, że traktowanie 4 skarżących było nieludzkie i poniżające.

Brak naruszenia materialnego aspektu Artykułu 3 w odniesieniu do 5 skarżących.

Trybunał zauważył, że opinie biegłych lekarzy dotyczące 5 skarżących nie były przekonujące co do ran odniesionych przez skarżących, a wynikało to z braku dogłębnego i skutecznego śledztwa władz krajowych.

Na koniec Trybunał uznał skargę jednego za skarżących za niedopuszczalną.

Navalnyy przeciwko Rosji (nr 2)

Zarządzenie aresztu domowego oraz restrykcje wobec działacza opozycyjnego Nawalnego naruszyły Konwencję – wyrok ETPC z 9.4.2019 r. w sprawie Navalnyy przeciwko Rosji (nr 2) (skarga nr 43734/14); jednomyślnie:

Naruszenie Artykułu 5 (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego),

Naruszenie Artykułu 10 (wolność wyrażania opinii);

Naruszenie Artykułu 18 (granice stosowania ograniczeń praw) Konwencji.

Sprawa dotyczyła pana Nawalnego, który był przetrzymywany w areszcie domowym w czasie postępowania karnego przeciwko niemu, a także restrykcyjnych środków nakładanych na niego w tym czasie.

Trybunał uznał, że zarządzenie aresztu domowego nie było uzasadnione, w szczególności biorąc pod uwagę fakt, że nie istniało ryzyko ucieczki czy też próby uchylania się od śledztwa.

Restrykcje wobec niego, łącznie z ciasnymi limitami dotyczącymi jego komunikacji, nie były proporcjonalne w stosunku do postawionych mu zarzutów. Było również oczywiste, że został potraktowany w ten sposób w celu ograniczenia jego publicznej aktywności.

V.D. i Inni przeciwko Rosji

Zwrócenie dziecka rodzicom było zgodne z Konwencją, ale automatyczna odmowa rodzinie zastępczej jakiegokolwiek kontaktu po zwrocie już nie – wyrok ETPC z 9.4.2019 r. w sprawie V.D. i Inni przeciwko Rosji (skarga nr 72931/10); jednomyślnie:

Brak naruszenia Artykułu 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Konwencji w zakresie zarządzenia przez sądy krajowe odebrania dziecka  jego matce zastępczej i zwrócenia go biologicznym rodzicom, oraz,

Naruszenie Artykułu 8 Konwencji w zakresie decyzji o odmowie rodzinie zastępczej późniejszych kontaktów z dzieckiem.

Sprawa dotyczyła dziecka R., którym zajmowała się matka zastępcza, pierwsza skarżąca w sprawie przez 9 lat, po czym dziecko zostało zwrócone biologicznym rodzicom.

Trybunał uznał, że sądy krajowe wzięły pod uwagę wszystkie konieczne czynniki przy podejmowaniu decyzji o powrocie R. do swoich rodziców – tj. takie, które uwzględniały najlepszy interes dziecka.

Mimo to, sądy odmówiły rodzinie zastępczej kontaktów z R., które miała bliskie związki z pierwszą skarżącą i jej dziećmi, pozostałymi skarżącymi.

Decyzja sądów została oparta wyłącznie na zastosowaniu prawa rosyjskiego w zakresie praw do kontaktu, które było nieelastyczne i nie brało pod uwagę różnych sytuacji rodzinnych. Sądy nie dokonały więc wymaganej oceny indywidualnych okoliczności sprawy.

Tomov i Inni przeciwko Rosji

Rosja musi odnieść się do systemowego transportu więźniów jako że Trybunał stwierdza wiele naruszeń – wyrok ETPC z 9.4.2019 r. w sprawie Tomov i Inni przeciwko Rosji (skargi nr 18255/10, 63058/10, 10270/11, 73227/11, 56201/13, and 41234/16)

Sprawa dotyczyła skarg wniesionych przez siedmiu Rosjan na warunki w jakich byli transportowani między jednostkami penitencjarnymi.

Jednomyślnie:

Naruszenie Artykułu 3 (zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania) Konwencji w zakresie warunków transportu sześciu skarżących, wyłączając jednego znajdującego się w areszcie;

Naruszenie Artykułu 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) w związku z Artykułem 3 w zakresie skargi trzech skarżącego na brak skutecznego środka odwoławczego w prawie krajowym pozwalającego zakwestionować warunki transportu;

Naruszenie Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) w zakresie jednego skarżącego, któremu nie dano szansy zaprezentowania swojego powództwa o zadośćuczynienie za nieodpowiednie warunki.

Trybunał stwierdził również jednomyślnie, że Rosja nie wypełniła swoich obowiązków zgodnie z Artykułem 38 (udzielanie wszelkich możliwych ułatwień dla rozpoznania sprawy) z uwagi na odmowę na dostarczenie wymaganych przez Trybunał regulacji (w skardze nr 18255/10).

Trybunał stwierdził, że naruszenia głównie wywodziły się z trzymania się władz nieaktualnych standardów w zakresie transportu więźniów, co oznaczało w szczególności, że niektórzy osadzeni byli transportowani w solidnych metalowych kabinach w więziennych furgonetkach, podczas gdy inni podróżowali nocnymi pociągami w przedziałach bez odpowiedniej ilości miejsc noclegowych.

Zgodnie z Artykułem 46 (wykonanie) Trybunał wymienił środki do ulepszenia tego, co stanowi aktualny problem systemowy, dając Rosji 18 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku na ustanowienie skutecznego środka odwoławczego mającego zapobiegać podobnym naruszeniom w przyszłości.

Hodžić przeciwko Chorwacji

Umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym nastąpiło z naruszeniem zasady równości broni – wyrok ETPC z 4.4.2019 r. w sprawie Hodžić przeciwko Chorwacji (skarga nr 28932/14); jednomyślnie:

Naruszenie Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji w zakresie postępowania karnego;

Naruszenie Artykułu 6 ust. 1 w zakresie postępowania cywilnego dotyczącego umieszczenia skarżącego w szpitalu psychiatrycznym.

Sprawa dotyczyła postępowania co do umieszczenia skarżącego w szpitalu psychiatrycznym.

Trybunał uznał w szczególności, że bez otrzymania innej opinii biegłego dotyczącej zarzutów skarżącego czy też bez dania mu możliwości sprawdzenia „biegłego” z jego strony, dania mu możliwości do podważenia wniosków opinii biegłego przedstawionego przez oskarżenia jego prawa zostały znacząco ograniczone.

Trybunał również zauważył, że w kolejnym postępowaniu dotyczącym umieszczenia go w szpitalu psychiatrycznym, skarżący nie mógł powołać żadnych dowodów na swoją korzyść kwestionujących konieczności podstawy umieszczenia go tam.

G.S. przeciwko Bułgarii

Bułgarskie władze nie powinny dokonać ekstradycji Gruzina do Iranu z uwagi na ryzyko chłosty – wyrok ETPC z 4.4.2019 r. w sprawie G.S. przeciwko Bułgarii (skarga nr 36538/17); jednomyślnie: naruszenie Artykułu 3 (zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania) Konwencji jeżeli skarżący zostanie poddany ekstradycji do Iranu z uwagi na czekającą go możliwą karę tam.

Sprawa dotyczyła skargi Gruzina na ekstradycję do Iranu, gdzie postawiono mu zarzuty trzech kradzieży, za co groziła mu kara chłosty.

Trybunał uznał w szczególności, że bułgarskie sądy zwyczajnie przyjęły, że tylko jedyną karą jaka czeka skarżącego w Iranie jest kara pozbawienia wolności. Mimo to, przestępstwo, o które został oskarżony (kradzież) było również zagrożone karą chłosty. Dlatego istniało ryzyko, że zostanie mu wymierzonych do 74 batów, biorąc pod uwagę międzynarodowe raporty i inne informacje ukazujące, że chłosta jest czymś zwyczajnym w Iranie i uważana przez irańskie władze za uprawnioną formę karania. Dodatkowo, w przeciwieństwie do bułgarskich władz, Trybunał miał duże obawy co do ufnych zapewnień dotyczących braku tortur, danych przez państwo, w którym tego typu traktowanie było typowe i ciągłe.