H.F. i inni przeciwko Francji

Wnioski o repatriację córek i wnuków wnioskodawców przetrzymywanych w obozach w Syrii odrzucone bez jakiejkolwiek formalnej decyzji lub kontroli sądowej zapewniającej brak arbitralności – wyrok ETPC (Wielka Izba) z 14.9.2022 r. w sprawie H.F. i inni przeciwko Francji (skargi nr 24384/19 i 44234/02); większością głosów:

naruszenie art. 3 ust. 2 Protokołu nr 4 („nikt nie może być pozbawiony prawa wjazdu na terytorium państwa, którego jest obywatelem”) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sprawa dotyczyła odmowy uwzględnienia wniosków skarżących o repatriację przez władze francuskie ich córek i wnuków, którzy są przetrzymywani w obozach w północno-wschodniej Syrii prowadzonych przez Syryjskie Siły Demokratyczne (SDF). Przed Trybunałem skarżyli się, że odmowa narażała członków ich rodzin na nieludzkie i poniżające traktowanie z naruszeniem Artykułu 3 Konwencji i pociągała za sobą naruszenie ich prawa do wjazdu na terytorium kraju na podstawie Artykułu 3 ust. 2 Protokołu nr 4.

Trybunał stwierdził, że członkowie rodziny, o których mowa, nie podlegali jurysdykcji Francji dla celów skargi na podstawie art. 3, ale w szczególnych okolicznościach sprawy istniał związek jurysdykcyjny między nimi a Francją w rozumieniu art. 1 Konwencji, w odniesieniu do skargi na podstawie art. 3 ust. 2 Protokołu nr 4.

Co do meritum, Trybunał po pierwsze stwierdził, że francuskim kobietom i ich dzieciom nie przysługuje ogólne prawo do repatriacji na podstawie prawa wynikającego z art. 3 ust. 2 Protokołu nr 4 do wjazdu na terytorium kraju. Wyjaśnił następnie, że ochrona zapewniona przez ten przepis może jednak prowadzić do powstania pozytywnych obowiązków państwa w wyjątkowych okolicznościach związanych z czynnikami eksterytorialnymi, takimi jak te, które zagrażają zdrowiu i życiu obywateli w obozach, w szczególności dzieci. W takiej sytuacji państwo, wypełniając swój pozytywny obowiązek umożliwienia skutecznego wykonywania prawa wjazdu na swoje terytorium, musiało zapewnić odpowiednie zabezpieczenia przed ryzykiem arbitralności w odpowiednim procesie. Musiała nastąpić kontrola przez niezależny organ zgodności z prawem decyzji odrzucającej wniosek o repatriację, niezależnie od tego, czy właściwy organ po prostu odmówił jej udzielenia, czy też nie powiódł się we wszelkich działaniach, jakie podjął, aby w związku z tym zareagować. Taka kontrola powinna również umożliwić zainteresowanej osobie zapoznanie się, nawet pobieżnie, o podstawach decyzji, a tym samym zweryfikowanie, czy podstawy te mają wystarczającą i rozsądną podstawę faktyczną oraz czy nie ma arbitralności w żadnym z uzasadnień, które mogłyby zgodnie z prawem na którym mogą polegać władze wykonawcze, niezależnie od tego, czy są to ważne względy interesu publicznego, czy też jakiekolwiek trudności prawne, dyplomatyczne lub materialne. W przypadku gdy wniosek o repatriację został złożony w imieniu nieletnich, kontrola musiała zapewnić w szczególności, że właściwe organy należycie uwzględniły najlepszy interes dzieci, a także ich szczególną bezbronność i szczególne potrzeby.

W niniejszej sprawie Trybunał uznał, że zaistniały wyjątkowe okoliczności w odniesieniu do sytuacji córek i wnuków, które pociągnęły za sobą obowiązek zapewnienia zabezpieczeń przed arbitralnością w procesie podejmowania decyzji. Jednakże brak jakiejkolwiek formalnej decyzji części właściwych organów do odmowy uwzględnienia wniosków skarżących oraz immunitet jurysdykcyjny, na który powołują się sądy krajowe w tej sprawie, pozbawiły ich możliwości znaczącego zakwestionowania podstaw powołanych przez te organy i sprawdzenia, czy te podstawy nie były arbitralne. Trybunał stwierdził, że rozpatrywanie wniosków o repatriację złożonych przez skarżących w imieniu członków ich rodzin nie było otoczone odpowiednimi gwarancjami przed arbitralnością oraz że doszło do naruszenia art. 3 ust. 2 Protokołu nr 4. Trybunał dodał, że wykonując wyrok, oczekuje się, że rząd francuski niezwłocznie ponownie rozpatrzy wnioski skarżących i, czyniąc to, zapewni im odpowiednie zabezpieczenia przed jakąkolwiek arbitralnością.