Grosam przeciwko Republice Czeskiej

Postępowanie dyscyplinarne komornika sądowego – wyrok ETPC z 23.6.2022 r. w sprawie Grosam przeciwko Republice Czeskiej (skarga nr 19750/13); 4 głosami do 3:

naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sprawa dotyczyła wymierzenia kary grzywny przez Naczelny Sąd Administracyjny, orzekającego jako sąd dyscyplinarny dla komorników, w postępowaniu dyscyplinarnym komornikowi za przewinienia, a następnie jego odwołania do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał stwierdził, że izba dyscyplinarna nie była „niezawisłym i bezstronnym sądem”, ponieważ w szczególności proces wyboru ławników nie był przejrzysty i nie można było zapewnić ich niezależności, a sąd jako całość nie był obiektywnie bezstronny, ponieważ niektórzy asesorzy byli bezpośrednimi konkurentami pana Grosama.

Bjarki H. Diego przeciwko Islandii

Proces karny byłego dyrektora Kaupþing Banku o oszustwo nierzetelny z powodu wykorzystania protokołu jego przesłuchania w charakterze świadka – wyrok ETPC z 15.3.2022 r. w sprawie Bjarki H. Diego przeciwko Islandii (skarga nr 30965/17); jednogłośnie:

brak naruszenia art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w odniesieniu do wymogu niezawisłości i bezstronności sądu

naruszenie art. 6 ust. oraz 3 (a) i (c) (prawo do niezwłocznego poinformowania o oskarżeniu / prawo do pomocy prawnej z własnego wyboru)

Sprawa dotyczyła procesu pana Diego – byłego urzędnika banku Kaupþing – o oszustwo poprzez nadużycie stanowiska po 2008 roku w czasie kryzysu finansowego. Został przesłuchany bez poinformowania go o jego statusie podejrzanego. Szczegóły dotyczące jednego z udziałów sędziego (V.M.M.) w Kaupþing zostały ujawnione dopiero po prawomocnym wyroku w jego sprawie. Trybunał stwierdził, że straty sędziego V.M.M. w sprawie Kaupþing były minimalne i na pewno nie na takim poziomie, by kwestionować jego bezstronność. Jednakże Trybunał stwierdził, że władze islandzkie dopuściły się zaniedbania w odniesieniu do śledztwa przeciwko panu Diego. W szczególności prokurator przesłuchał pana Diego jako świadka w sprawie, mimo że faktycznie był wówczas traktowany jako podejrzany, w wyniku czego jego telefon został nagrany, a protokół tego przesłuchania został następnie przedstawiony jako dowód przed Sąd. Rząd nie był w stanie wykazać, że nie podważyło to rzetelności procesu.

Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce

Dysfunkcje ustrojowe w procedurze powoływania sędziów w Polsce: Izba Cywilna Sądu Najwyższego złożona z nowo powołanych sędziów nie jest „niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą” – wyrok ETPC z 3.2.2022 r. w sprawie Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 1469/20); jednogłośnie:

naruszenia Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sprawa dotyczyła skargi wniesionej przez skarżącą spółkę, że Izba Cywilna Sądu Najwyższego, która orzekała w sprawie jej dotyczącej, nie była „sądem ustanowionym ustawą” oraz brakowało jej bezstronności i niezawisłości. Zarzucił w szczególności, że Izba Cywilna Sądu Najwyższego składała się z sędziów powołanych przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa („KRS”), konstytucyjnego organu w Polsce, który stoi na straży niezawisłości sądów i sędziów, a która od wejścia w życie nowej ustawy jest przedmiotem kontrowersji, przewidujących m.in., że jej sędziowie nie są już wybierani przez sędziów, lecz przez Sejm (izbę niższą Parlamentu). Sprawa jest jednym z 94 obecnie zawisłych wniosków przeciwko Polsce, w większości złożonych w latach 2018-2022, dotyczących różnych aspektów reorganizacji polskiego sądownictwa zainicjowanej w 2017 r. Do chwili obecnej Trybunał wydał cztery wyroki, z których trzy są ostateczne.

Podobnie jak w poprzednich sprawach, Trybunał podkreślił, że jego zadaniem nie była ocena zasadności reorganizacji polskiego sądownictwa jako całości, ale ustalenie, czy, a jeśli tak, to w jaki sposób zmiany wpłynęły na prawa skarżącej spółki wynikające z art. 6 ust. 1 Konwencji. Trybunał uznał, że na procedurę powoływania sędziów do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego nadmiernie wpłynęła władza ustawodawcza i wykonawcza. Stanowiło to fundamentalną nieprawidłowość, która negatywnie wpłynęła na cały proces i podważyła legitymację Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, która rozpoznawała sprawę skarżącej spółki. Izba Cywilna nie była zatem „niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą” w rozumieniu Konwencji Europejskiej.

Wyrok bardzo przypomina wyrok Reczkowicz przeciwko Polsce (nr 43447/19) z dnia 22 lipca 2021 r. oraz Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (nr 49868/19 i 57511/19) z dnia 8 listopada 2021 r. dotyczący pozostałych Izb Sąd Najwyższy. Podobnie jak w tej ostatniej sprawie, również w tym wyroku stwierdzono dodatkowe oczywiste naruszenie prawa krajowego, ponieważ Prezydent RP dokonał powołania sędziego mimo prawomocnego postanowienia sądu wstrzymującego wykonanie uchwał KRS rekomendujących sędziów Sądowi Najwyższemu. Trybunał uznał, że naruszenie praw skarżącej spółki miało swoje źródło w zmianie polskiej ustawy, która pozbawiła polski wymiar sprawiedliwości prawa wyboru sędziów KRS oraz umożliwiła władzy wykonawczej i ustawodawcy bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w sprawy sądowe. Nieunikniony był wniosek, że dalsze funkcjonowanie KRS w formie ustawy zmieniającej z 2017 r. i jej zaangażowanie w procedurę powoływania sędziów utrwaliło ustaloną przez Trybunał dysfunkcję ustrojową i może prowadzić do dalszego zaostrzenia kryzysu praworządności w Polsce. Dlatego potrzebne są szybkie działania ze strony Państwa Polskiego, aby temu zaradzić. Do państwa polskiego należy wyciągnięcie niezbędnych wniosków z tego wyroku i podjęcie odpowiednich środków w celu rozwiązania problemów leżących u podstaw naruszeń stwierdzonych przez Trybunał oraz zapobieżenia występowaniu podobnych naruszeń w przyszłości.

Mucha przeciwko Słowacji

Sąd, który zatwierdził porozumienia wspólników naruszające domniemanie niewinności starszego gangstera, nie był bezstronny w procesie tego ostatniego – wyrok ETPC z 25.11.2021 r. w sprawie Mucha przeciwko Słowacji (skarga nr 63703/19); jednogłośnie:

naruszenie Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sprawa dotyczyła skazania skarżącego i wymierzenia mu kary 23 lat pozbawienia wolności za różne działania w ramach przestępczości zorganizowanej, w tym przestępstwa z użyciem przemocy. Część rozumowania sądów krajowych została oparta na zeznaniach dowodowych złożonych przez wspólników, którzy zdecydowali się zeznawać w następstwie porozumień dotyczących zawarcia ugody. Wyrok skazujący skarżącego został wydany przez dokładnie tych samych trzech sędziów, co orzekali w wyroku skazującym w ramach ugody, i ten sam skład orzekający uznał, że te wyroki skazujące stanowiły część sprawy przeciwko skarżącemu.

Trybunał stwierdził w szczególności, że wcześniejsze wyroki jasno wskazywały, że skarżący był odpowiedzialny za określone czyny przestępcze. Biorąc pod uwagę rolę, jaką odegrał skład orzekający w procesie skarżącego przed tym samym sądem, jego wątpliwości co do jego bezstronności były obiektywnie uzasadnione.

Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce

Polska musi podjąć szybkie działania w celu rozwiązania problemu braku niezależności Krajowej Rady Sądownictwa. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie jest „niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą” – wyrok ETPC z 8.11.2021 r. w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (skargi nr 49868/19 i 57511/19); jednogłośnie:

naruszenie Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła skarg wniesionych przez dwóch sędziów, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, która orzekała w sprawach ich dotyczących, nie była „sądem ustanowionym ustawą” oraz brakowało jej bezstronności i niezawisłości. Zarzucili w szczególności, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, jedna z dwóch nowo utworzonych izb Sądu Najwyższego, składała się z sędziów powołanych przez Prezydenta RP z rekomendacji KRS. KRS  - konstytucyjny organ w Polsce, który stoi na straży niezawisłości sądów i sędziów, jest przedmiotem kontrowersji od czasu wejścia w życie nowych przepisów przewidujących m.in., że jego sędziowie nie są już wybierani przez sędziów, ale przez Sejm (niższa izba parlamentu). Sprawa jest jedną z 57 skarg przeciwko Polsce, wniesionych w latach 2018-2021, dotyczących różnych aspektów reorganizacji polskiego sądownictwa zainicjowanej w 2017 r.

Trybunał podkreślił, że jego zadaniem nie była ocena zasadności reorganizacji polskiego sądownictwa jako całości, ale ustalenie, czy iw jaki sposób zmiany wpłynęły na prawa Pani Dolińskiej-Ficek i Pana Ozimka na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji. Trybunał stwierdził, że na procedurę powoływania sędziów nadmiernie wpłynęła władza ustawodawcza i wykonawcza. Stanowiło to zasadniczą nieprawidłowość, która negatywnie wpłynęła na cały proces i podważyła legitymację Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, która rozpoznawała sprawy skarżących. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie była zatem „niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą” w rozumieniu Konwencji.

Wyrok bardzo przypomina wyrok w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce (nr 43447/19) z lipca 2021 r. Jednakże w wyroku tym stwierdzono dodatkowe oczywiste naruszenie prawa krajowego, ponieważ „w rażącym naruszeniu praworządności” Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej dokonał wyboru sędziów pomimo prawomocnego orzeczenia sądu wstrzymującego wykonanie uchwały KRS o rekomendacji sędziów Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.

Karrar przeciwko Belgii

Okoliczności związane z wizytą na miejscu zbrodni prezesa sądu przysięgłego budziły wątpliwości co do jego bezstronności – wyrok ETPC z 31.8.2021 r. w sprawie Karrar przeciwko Belgii (skarga nr 61344/16); jednogłośnie:

Naruszenie art. 6 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła postępowania karnego wszczętego przeciwko panu Karrarowi, w wyniku którego został on skazany za zabójstwo dwójki swoich dzieci i ukarany karą dożywotniego pozbawienia wolności. Przed Trybunałem skarżący skarżył się na brak bezstronności prezesa sądu przysięgłych, w szczególności w związku ze spotkaniem prezesa z matką dzieci w tygodniu poprzedzającym rozprawę. Trybunał uznał, że zachowanie prezesa sądu przysięgłych mogło wywołać obiektywnie uzasadnione wątpliwości co do jego obiektywnej bezstronności, podważając tym samym bezstronność samego sądu przysięgłych przy rozstrzyganiu zarzutu karnego przeciwko panu Karrarowi. Stwierdził również, że samo stwierdzenie naruszenia stanowiłoby wystarczające słuszne zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową poniesioną przez pana Karrara.

Tikhonov i Khasis p. Rosji

Wątpliwości co do bezstronności sądu nie zostały rozwiane – wyrok ETPC z 16.02.2021 r. w sprawie Tikhonov i Khasis p. Rosji (skargi nr 12074/12 i 16442/12); 6 głosami do 1:

Naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sadowego: prawo do niezależnego sądu) Konwencji z uwagi na stronniczość sądu wydającego wyrok skazujący w sprawie skarżących.

W sprawie skarżący zarzucali, że sąd, który ich skazał za morderstwa adwokata i dziennikarza (zamordowanych w Moskwie w 2009 r.) nie był bezstronny. Opierali swoje zarzuty m.in. na oświadczeniach składanych przez członków składu sędziowskiego w mediach w czasie i po postępowaniu karnym.

Trybunał stwierdził, że sądy krajowe nie przyznały wystarczających gwarancji by wykluczyć uzasadnione wątpliwości co do bezstronności składu, który wydał wyrok w sprawie skarżących, a prawo skarżących do bycia sądzonym przez bezstronny sąd nie zostało poszanowane.

Xhoxhaj p. Albanii

Postępowanie weryfikacyjne prowadzące do zwolnienia sędzi Trybunału Konstytucyjnego było rzetelne a zwolnienie proporcjonalne – wyrok ETPC z 9.02.2021 r. w sprawie Xhoxhaj p. Albanii (skarga nr 15227/19); 6 głosami do 1:

Brak naruszenia art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji w zakresie rzekomego braku niezależności i bezstronności organów weryfikacyjnych;

5 głosami do 2 – brak naruszenia art. 6 ust. 1 w zakresie nierzetelności postępowania;

5 głosami do 2 – brak naruszenia art. 6 ust. 1 w zakresie rzekomego braku jawnej rozprawy przed izbą odwoławczą;

5 głosami do 2 – brak naruszenia art. 6 ust. 1 w zakresie rzekomego naruszenia zasady pewności prawa;

5 głosami do 2 – brak naruszenia art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego).

Sprawa dotyczyła sędzi Trybunału Konstytucyjnego, która została zwolniona z urzędu w wyniku postępowania wszczętego przeciwko niej, jako część wyjątkowego procesu rewaluacji przydatności do zawodu wszystkich sędziów i prokuratorów w kraju, zwanego inaczej procesem weryfikacyjnym. Skarżąca została oceniona przez organy weryfikacyjne a jej zwolnienie została potwierdzone na posiedzeniu tajnym izby odwoławczej.

Trybunał uznał, że nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1, ponieważ organy weryfikacyjne były niezależne i bezstronne, postępowanie było rzetelne, odbyła się jawna rozprawa przed izbą odwoławczą (co nie było ściśle wymagane) a zasada pewności prawa nie została naruszona. Trybunał następnie stwierdził, że zwolnienie jej z urzędu było proporcjonalne a ustawowy dożywotni zakaz nałożony na skarżącą co do powrotu do wymiaru sprawiedliwości z uwagi na poważne etyczne naruszenia był spójny z zapewnieniem integralności urzędu sędziowskiego i zaufania publicznego do wymiaru sprawiedliwości – nie doszło więc do naruszenia art. 8 EKPC.

Pişkin przeciwko Turcji

Z uwagi na brak skutecznej kontroli sądowej zwolnienie oparte na nagłym dekrecie legislacyjnym nr 677 naruszyło Konwencję – wyrok ETPC z 15.12.2020 r. w sprawie Pişkin przeciwko Turcji (skarga nr 33399/18); jednomyślnie:

Naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji oraz

Naruszenie art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła zwolnienia skarżącego z uwagi na jego powiązania z organizacją terrorystyczną, w wyniku ogłoszenia stanu wyjątkowego w Turcji w następstwie nieudanego przewrotu wojskowego z 15 czerwca 2016 r. jak i późniejszej kontroli sądowej tego środka.

Pan Pişkin zarzucał, że ani procedura prowadząca do jego zwolnienia ani późniejsze postępowanie sądowe nie wypełniło gwarancji rzetelnego procesu sądowego. Zarzucał również, że został określony „terrorystą” oraz „zdrajcą”.

Trybunał zauważył, że dekret legislacyjny nr 667 nie tylko upoważniał do zwolnień pracowników służby cywilnej, ale również wymagał od publicznych instytucji (takich jak pracodawca pana Pişkina) do dokonywania zwolnień takich pracowników w uproszczonej procedurze. Proces poprzedzający podjęcie decyzji o rozwiązaniu umowy o pracę nie wymagał jakiejkolwiek formy procedury kontradyktoryjnej a żadne gwarancje procesowe nie zostały zapewnione w dekrecie. Wystarczyło więc by pracodawca uznał pracownika za należącego lub związanego z jedną z nielegalnych struktur zdefiniowanych w dekrecie by go zwolnić bez uzasadnienia.

W odniesieniu do prawa do rzetelnego procesu sądowego, Trybunał stwierdził, że kluczowe pytanie, czy niezdolność pana Pişkina do poznania przyczyn rozwiązania umowy o pracę została właściwie zrównoważona ze skuteczną kontrolą sądową decyzji pracodawcy. Trybunał uznał w związku z tym, że sądy krajowe nie przeprowadziły pełnej i pogłębionej analizy podstawy apelacji skarżącego, że nie oparły uzasadnienia na materiale dowodowym zaprezentowanym przez skarżącego i nie dały istotnych powodów dla oddalenia jego argumentów. Powyższe uchybienia postawiły skarżącego w oczywiście niekorzystnej sytuacji naprzeciw jego przeciwnika procesowego. Pomimo faktu, że teoretycznie sądy krajowe mają pełną jurysdykcję do rozstrzygania sporów między panem Pişkinem a władzami, to jednak odmówiły właściwości do rozpoznania wszystkich faktycznych i prawnych problemów w sprawie jak tego wymaga art. 6 ust. 1 Konwencji. W końcu, Trybunał uznał, że brak wypełnienia wymogu rzetelnego procesu sądowego nie może zostać usprawiedliwiony uchyleniem stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego przez Turcję (art. 15 Konwencji).

W odniesieniu do prawa do poszanowania życia prywatnego, Trybunał stwierdził, że zwolnienie pana Pişkina miało poważne negatywne konsekwencje dla „wewnętrznego kręgu” jego rodziny, na jego zdolność do zawierania i rozwijania relacji z innymi oraz na jego reputację. W szczególności, skarżący pozostawał niezatrudniony od czasu rozwiązania jego umowy o pracę a perspektywiczni pracodawcy nie chcieli go zatrudnić z uwagi na to, że jego zwolnienie zostało oparte na dekrecie legislacyjnym nr 667. W konsekwencji rozwiązanie jego umowy o pracę miało poważne negatywne konsekwencje dla jego życia prywatnego i osiągnęło poziom dolegliwości dla zastosowania art. 8. W ocenie Trybunału, w sprawach, gdzie bezpieczeństwo państwowe wchodzi w grę, zasady legalizmu i praworządności mające zastosowanie w społeczeństwie demokratycznym wymagają postępowania przed kompetentnym niezależnym organem mającym zdolność dokonania oceny przyczyn danej ingerencji oraz odpowiedniego materiału dowodowego.

W niniejszej sprawie sądy krajowe nie ustaliły faktycznych konkretnych przyczyn zakończenia umowy o pracę skarżącego. Sądowa kontrola zastosowania tego środka była więc nieodpowiednia a skarżący nie skorzystał z minimalnego poziomu ochrony przed arbitralnością wymaganego pod art. 8 Konwencji. Dodatkowo przedmiotowy środek nie mógł być uznany za zgodny ze środkiem wymaganym szczególnymi okolicznościami stanu wyjątkowego. 

Danilov przeciwko Rosji

 

Proces w sprawie zdrady tajemnicy państwowej nie był bezstronny – wyrok ETPC z 1.12.2020 r. w sprawie Danilov przeciwko Rosji (skarga nr 88/05); jednomyślnie:

Naruszenie art. 6 ust. 1 i ust. 3 lit. d (prawo do rzetelnego procesu sądowego /  prawo przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia) Konwencji;

Brak zgodności z art. 38 (obowiązek przeprowadzenia wszelkich niezbędnych ułatwień celem rozpoznania sprawy) Konwencji z uwagi na odmowę dostarczenia artykułów wymaganych przez Trybunał.

Sprawa dotyczyła fizyka skazanego za zdradę tajemnicy państwowej. Skarżący zarzucał, że stronniczość sądu oraz ograniczenia w przesłuchaniu jego świadków pozbawiły go prawa do rzetelnego procesu.

Trybunał uznał, że skład sądu, mimo że niekoniecznie stronniczy, posiadał obiektywne wątpliwości co do jego bezstronności, ponieważ część sędziów posiadało poświadczenie bezpieczeństwa państwa. Sąd karny powinien więc był odnieść się do tego problemu. Brak w tym zakresie stanowił naruszenie Konwencji.

Trybunał dodatkowo stwierdził, ze skarżącemu nie pozwolono przesłuchać biegłych powołanych przez oskarżenia, co skutkowało naruszeniem jego praw.

Čivinskaitė p. Litwie

Kontrola postępowania dyscyplinarnego przeciwko prokurator ze strony sądów litewskich nie została osłabiona politycznym i medialnym wpływem – wyrok ETPC z 15.9.2020 r. w sprawie Čivinskaitė p. Litwie (skarga nr 21218/12); 6 głosami do 1: brak naruszenia art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła postępowania dyscyplinarnego przeciwko skarżącej, doświadczonej prokurator, za niedopełnienie obowiązków w bardzo ważnym śledztwie dotyczącym wykorzystywania seksualnego dziecka. Postępowanie doprowadziło do jej degradacji. Jej skarga przed ETPC dotyczyła tego, że sąd administracyjny oddalając jej apelację przeciwko degradacji nie był rzetelny z uwagi na to, że był pod politycznym i medialnym wpływem w jej sprawie.

Trybunał nie znalazł jednak podstaw do tego by uznać, że niezależność i bezstronność sądów administracyjnych została naruszona przez publiczne oświadczenia urzędników państwowych i polityków czy też media raportujące o sprawie. W sprawie nie dopatrzył się również niczego co pozwoliłoby wątpić w całkowitą rzetelność postępowania prowadzonego przez litewskie sądy.

Koulias p. Cyprowi

Związek zawodowy syna sędziego z firmą zgłaszającą obiektywne wątpliwości co bezstronności sędziego w sprawie o zniesławienie – wyrok ETPC z 26.5.2020 r. w sprawie Koulias p. Cyprowi (skarga nr 48781/12); jednomyślnie:

Naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła skargi na jednego z sędziów Sądu Najwyższego w postępowaniu przeciwko skarżącemu o zniesławienie - na brak bezstronności sędziego z uwagi na to, że jego syn pracował w kancelarii prawnej, której partner założyciel reprezentował apelującego w sprawie.

Trybunał uznał w szczególności, że podczas gdy sędziowie nie wyłączają się automatycznie w takich okolicznościach, więzy krwi tego typu muszą być ujawnione na początku postępowania. Mimo to, skarżący dowiedział się o związku między synem sędziego a kancelarią prawniczą reprezentującą osobę, która wytoczyła postępowanie o zniesławienie dopiero po przegranej w postępowaniu apelacyjnym. Ujawniła się w ten sposób stronniczość a wątpliwości skarżącego dotyczące braku uprzedzeń sędziego były obiektywnie uzasadnione.

Kövesi p. Rumunii

Rumunia naruszyła prawa szefa narodowego biura antykorupcyjnego zwalniając ją przed zakończeniem kadencji – wyrok ETPC z 5.5.2020 r. w sprawie Kövesi p. Rumunii (skarga nr 3594/19); jednomyślnie:

Naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji oraz

Naruszenie art. 10 (wolność wyrażania opinii) Konwencji.

Sprawa dotyczyła usunięcia skarżącej – szefa narodowej dyrekcji antykorupcyjnej przed końcem jej drugiej kadencji po tym jak wyraziła krytykę zmian ustawowych w zakresie korupcji. Zarzucała, że nie była zdolna odwołać się od tej decyzji do sądu.

Trybunał zgodził się z tym, że skarżącą nie miała w istocie możliwości spowodowania kontroli sądowej jej zwolnienia ponieważ wytoczenie powództwa nie doprowadziłoby do kontroli formalnych aspektów dekretu prezydenckiego o jej zwolnieniu ani jej merytorycznego zarzutu, że została nieprawidłowo zwolniona za krytykowanie zmian legislacyjnych w prawie antykorupcyjnym. Jej prawo do wolności wyrażania opinii zostało naruszone z uwagi na to, że została zwolniona za wyrażenie krytyki w ramach wykonywania swoich obowiązków w sprawie o ogromnym interesie publicznym. Jednym z jej obowiązków jako szefa biura antyrkorupcyjnego było opiniowanie zmian legislacyjnych, które mogły mieć wpływ na sądownictwo i jego niezależność, a także na walkę z korupcją. Jak się okazało, jej przedwczesne zwolnienie nie przyczyniło się do utrzymania sądowej niezależności i musiało mieć efekt mrożący na nią i innych prokuratorów i sędziów biorących udział w publicznej debacie na temat zmian legislacyjnych dotykających sądownictwo i sądową niezależność.

Paixão Moreira Sá Fernandes p. Portugalii

Skazany przez sąd II instancji za bezprawne nagrywanie rozmowy nie miał rzetelnego procesu sądowego – wyrok ETPC z 25.2.2020 r. w sprawie Paixão Moreira Sá Fernandes p. Portugalii (skarga nr 78108/14); jednomyślnie:

Naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła skazania skarżącego za nagrywanie rozmowy z biznesmenem, który proponował mu pieniądze aby zapewnić że jego brat, radny miejski w Lizbonie cofnie sprzeciw wobec kontraktu, który biznesmen chciał zawrzeć z radą miejską.

Trybunał uznał, że skarżący nie mógł korzystać z rzetelnego procesu, ponieważ sąd apelacyjny, który go skazał po raz pierwszy w II instancji, nie zapoznał się bezpośrednio z dowodami. Trybunał odnotował również pewne zaniedbania, co oznacza, że uzasadnienie sądu apelacyjnego było wadliwe. W końcu, odnotował brak bezstronności sądu apelacyjnego w zakresie orzekania grzywny wobec skarżącego.

Alexandru Marian Iancu p. Rumunii

Zarzuty stronniczości wobec rumuńskiego sędziego pod koniec postępowania karnego nie były uzasadnione – wyrok ETPC z 4.2.2020 r. w sprawie Alexandru Marian Iancu p. Rumunii (skarga nr 60858/15); jednomyślnie:

Brak naruszenia art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego / rozprawa) Konwencji.

Sprawa dotyczyła zarzutów skarżącego, że sędzia był zaangażowany w jego skazanie w dwóch postępowania karnych przez co nie mógł być bezstronny.

Trybunał stwierdził, że poza domniemanym podobieństwem pomiędzy dwoma postępowania karnymi przeciwko skarżącemu za przestępstwa finansowe, nie istniały obiektywne przyczyny do obaw co do bezstronności sędziego. W rzeczywistości sam chciał wyłączyć się ze sprawy, ale jego wniosek nie został uwzględniony w uzasadnionej decyzji.

Ali Riza i Inni p. Turcji

Turcja musi zreformować system rozwiązywania sporów dotyczących futbolu – wyrok ETPC z 28.1.2020 r. w sprawie Ali Riza i Inni p. Turcji (skargi nr 30226/10, 17880/11, 17887/11, 17891/11 oraz5506/16)

Jednomyślnie:

Naruszenie art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji z uwagi na brak niezależności oraz bezstronności organu – Komitetu Arbitrażu Tureckiej Federacji Futboli (TFF), który rozstrzygnął spór dotyczący Ömera Rızy, zawodowego piłkarza oraz Serkana Akala, sędziego.

Spór pana Rizy dotyczył jego kontraktu, podczas gdy Akala koncentrował się na jego degradacji. Decyzje TFF w ich sprawach nie podlegały kontroli sądowej.

Trybunał stwierdził, że organ wykonawczy TFF, Zarząd Dyrektorów, który zawsze szeroko skupiał członków czy menedżerów klubów piłkarskich, miał zbyt silny wpływ na organizację i funkcjonowanie Komitetu Arbitrażu. Również prawo TFF nie zapewniało odpowiednich gwarancji chroniących członków Komitetu Arbitrażu przed zewnętrzną presją. Zauważając, że sprawa ujawniła problem systemowy dotyczący rozwiązywania sporów futbolowych w Turcji, Trybunał wskazał pod art. 46 (moc wiążąca i wykonywanie wyroków), że państwo powinno podjąć środki celem zapewnienia systemowej niezależności Komitetu Arbitrażu. Uznał jednocześnie skargi trzech piłkarzy amatorów za niedopuszczalne z uwagi na brak zastosowania art. 6 w ich sprawach.

Khodorkovskiy and Lebedev p. Rosji (nr 2)

Trybunał stwierdza naruszenia praw byłych menedżerów Yukosu w drugim postępowaniu oraz odrzuca kilka skarg – wyrok ETPC z 14.1.2020 r. w sprawie Khodorkovskiy and Lebedev p. Rosji (nr 2) (skargi nr 51111/07 oraz 42757/07)

Sprawa dotyczyła drugiego postępowania byłych menedżerów Yukosu Michaiła Chodorkowskiego i Platona Lebiediewa.

W dzisiejszym wyroku, jednomyślnie:

Naruszenia praw skarżących do rzetelnego procesu sądowego pod art. 6 ust. 1 i art. 6 ust. 3 lit. c oraz lit. d Konwencji z uwagi na odmowę sędziego wyrażenia zgody obronie na przesłuchanie świadków oskarżenia i obrony oraz dostarczenia ważnych biegłych czy też uniewinniającego materiału dowodowego.

Mimo to, Trybunał jednomyślnie stwierdził:

Brak naruszenia art. 6 ust. 1 dotyczący niezależności oraz bezstronności sędziego

Brak naruszenia art. 6 ust. 2 (domniemanie niewinności) w związku z komentarzami w toku procesu czynionymi przez Wladimira Putina, premiera w tamtym czasie.

5 głosami do 2: skarżący byli ofiarą nieprzewidywalnego zastosowania prawa karnego na ich niekorzyść z naruszeniem art. 7 (zakaz karania bez podstawy prawnej).

Jednomyślnie: naruszenie art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) z uwagi na długoterminowy brak wizyt rodzinnych, kiedy skarżący przebywali w areszcie.

Jednomyślnie: brak potrzeby oceny skarg dotyczących art. 18 (granice stosowania ograniczeń praw) Konwencji w związku z art. 6 i 7 oraz art. 4 Protokołu nr 7 (zakaz ponownego sądzenia lub karania) oraz brak naruszenia art. 18 w związku z art. 8.

Deli przeciwko Mołdawii

Bezstronność mołdawskiego sędziego pozostającego w sporze z prawnikiem budzi wątpliwości – wyrok ETPC z 22.10.2019 r. w sprawie Deli przeciwko Mołdawii (skarga nr 42010/06); jednomyślnie:

Dwa naruszenia Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji.

Sprawa dotyczyła, z jednej strony, sporu pomiędzy prawnikiem a sędzią w toku rozprawy oraz wynikającymi stąd obawami prawnika uprzedzenia wobec niego i jego klienta, a z drugiej strony, twierdzenia sędziego, że próbował utrzymać porządek w sądzie w obliczu zakłócającego zachowania prawnika. Prawnik, skarżący w niniejszej sprawie, wytoczył powództwo przed sądami krajowymi w związku z jego skazaniem za obrazę sądu i uprzedzeniem sędziego, ale bez sukcesu.

Trybunał uznał w szczególności, że dla niezależnego obserwatora istniały uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego. Sądy krajowe odrzuciły zarzuty skarżącego związanego z uprzedzeniem oraz pozostałe bez jakiejkolwiek analizy czy rzeczywistej weryfikacji faktów. Dodatkowo, istniały proceduralne naruszenia z uwagi na to, że sędzia sprawował role zarówno prokuratora i sędziego ustalając obrazę sądu przez skarżącego.

Trybunał również stwierdził, że sądy apelacyjne oceniając sprawą o obrazę sądu nie wezwały w sposób odpowiedni skarżącego, podczas gdy charakter jego czynu oraz zarzuty przeciwko sędziego zobowiązywały sąd do przesłuchania go osobiście.

Rustavi 2 Broadcasting Company Ltd i Inni przeciwko Gruzji

Brak stronniczości sędziego czy też naruszenia gwarancji rzetelnego procesu w sprawie własności kanału telewizyjnego - wyrok ETPC z 18.7.2019 r. w sprawie Rustavi 2 Broadcasting Company Ltd i Inni przeciwko Gruzji (skarga nr 16812/17)

Sprawa dotyczyła sporu o własność nad prywatnym kanałem telewizji Rustavi 2 - pierwszym skarżącym w sprawie. Spór doprowadził do orzeczenia Sądu Najwyższego Gruzji z marca 2017 r., stwierdzającego, że były właściciel stacji Rustavi 2 został zmuszony do oddania kanału telewizyjnego oraz że aktualni właściciele, drugi i czwarty skarżący w sprawie, nie byli więc osobami trzecimi - nabywcami w dobrej wierze. W toku procesu, aktywa spółki oraz wszystkie udziały w spółce zostały zamrożone. 

W sprawie przed ETPC aktualni właściciele Rustavi 2 zarzucali w szczególności brak niezależności oraz bezstronności sędziów rozpoznających sprawę. 

W wyroku ETPC orzekł 6 głosami do 1:

Brak naruszenia Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego przed niezależnym oraz bezstronnym sądem) Konwencji w zakresie sędziego orzekającego w I instancji;

jednomyślnie:

Brak naruszenia Artykułu 6 ust. 1 Konwencji w zakresie sędziego orzekającego w postępowaniu apelacyjnym;

6 głosami do 1:

Brak naruszenia Artykułu 6 ust. 1 Konwencji w zakresie składu sądu orzekającego w sprawie w czasie postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym.

Trybunał uznał w szczególności, że wszystkie zarzuty stronniczości były nieuzasadnione oraz nieprzekonujące. Zaangażowani Dyrektora Generalnego Rustavi 2 w postępowanie dyscyplinarne przeciwko Prezes Sądu Najwyzszego kilka lat przed procesem, prowadzące do jej zwolnienia ze stanowiska sędziego w tamtym czasie, stanowił wiarygodne roszczenie braku bezstronności.

Mimo to, Sąd Najwyższy skrupulatnie ocenił wszelkie zagrożenia w tym zakresie oraz przekonująco rozwiał je w szeroko uzasadnionym orzeczeniu. 

Dochodząc do tych wniosków, Trybunał wziął pod uwagę w szczególności, że właściciele Rustavi 2 systematycznie wnosili bezzasadne wnioski o wyłączenie przeciwko różnym sędziom w każdej z 3 instancji, co mogło wynikać z próby sparaliżowania wymiaru sprawiedliwości, podczas gdy Dyrektor Generalny Rustavi 2 dokonywał bezzasadnych i ostrych ataków w mediach przeciwko sędziom krajowym zaangażowanych w orzekanie w procesie, a także przeciwko gruzińskiemu sądownictwu w ogóle.

Trybunał jednomyślnie odrzucił skargę jako niedopuszczalną w zakresie pozostałych zarzutów właścicieli Rustavi 2 (drugiego i czwartego skarżącego) jaki i tych wniesionych przez Rustavi 2 (pierwszy skarżący), a w szczególności zarzuty, że postępowanie zmierzało do uciszenia przez spółkę Skarbu Państwa stacji telewizyjnej.

Biorąc pod uwagę te ustalenia co do dopuszczalności, Trybunał zdecydował się znieść środki tymczasowego zgodnie z Regułą 39 Regulaminu Trybunału, wskazując gruzińskiemu rządowi, że powinien m.in. zawiesić egzekucję orzeczenia z marca 2017 r.

Sigurður Einarsson i Inni przeciwko Islandii

Postępowanie karne przeciwko byłemu kierownictwu Kaupbing Banku było co do zasady sprawiedliwe ale doprowadziło do naruszenia w zakresie braku bezstronności sędziego – wyrok ETPC z 4.6.2019 r.  w sprawie Sigurður Einarsson i Inni przeciwko Islandii (skarga nr 39757/15); jednomyślnie:

Naruszenie Artykułu 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Konwencji z uwagi na brak bezstronności sędziego;

6 głosami do 1:

Brak naruszenia Artykułu 6 ust. 1 i 3 lit. b Konwencji w zakresie braku dostępu do danych oraz

Jednomyślnie:

Brak naruszenia Artykułu 6 ust. 1 i 3 lit. d w zakresie rzekomego braku przesłuchania świadków.

Sprawa dotyczyła postępowania karnego przeciwko czterem menadżerom banku związanym ze sprzedażą akcji w Kaupþing Banku przed jego upadkiem w 2008 r.

Trybunał uznał w szczególności, że jeden z sędziów Sądu Najwyższego w sprawie miał syna, który pracował w Kaupbing Banku zarówno przed jak i po upadku. Ten związek oznaczał, że skarżący mogli w sposób uzasadniony obawiać się braku bezstronności tego sędziego.

Trybunał stwierdził, że orzeczenia władz co do dostępu do materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania przygotowawczego i ich działań związanych z przesłuchaniem dwóch świadków obrony nie naruszyły praw skarżących do rzetelnego procesu sądowego.