Hanan przeciwko Niemcom

Śledztwo niemieckich władz w następstwie śmiercionośnego nalotu powietrznego w kontekście operacji NATO w Afganistanie – wyrok ETPC (Wielka Izba) z 16.02.2021 r. w sprawie Hanan przeciwko Niemcom (skarga nr 4871/16); jednomyślnie:

Brak naruszenia art. 2 (prawo do życia) Konwencji.

Sprawa dotyczyła śledztwa przeprowadzonego w następstwie śmierci dwóch synów skarżącego w nalocie powietrznym niedaleko Kunduz w Afganistanie, zarządzonego przez pułkownika niemieckiego kontyngentu w Międzynarodowych Siłach Wsparcia Bezpieczeństwa (ISAF) dowodzonych przez NATO.

Trybunał uznał, że fakt, że Niemcy zachowały wyłączną jurysdykcję nad swoimi wojskami rozmieszczonymi w ramach ISAF w zakresie poważnych przestępstw, które dodatkowo miały obowiązek ścigać zgodnie z prawem międzynarodowym i krajowym, stanowił cechy szczególne, które oceniane łącznie, zapoczątkowały istnienie związku jurysdykcyjnego dla celów art. 1 Konwencji w związku z obowiązkami proceduralnymi do ścigania pod art. 2.

Trybunał zauważył, że Federalny Prokurator Generalny uznał, że pułkownik K nie poniósł odpowiedzialności karnej głównie dlatego, że był przekonany, że w czasie zarządzania nalotami powietrznymi, w przestrzeni nie znajdowali się cywile. Według prokuratora generalnego pułkownik K nie działał z zamiarem spowodowania nadmiernych ofiar wśród cywili, które było wymagane do uznania go odpowiedzialnym popełnienia czynów z kodeksu przestępstw przeciwko prawu międzynarodowemu. Prokurator generalny uznał, że odpowiedzialność wynikająca z kodeksu karnego również była wykluczona z uwagi na zgodność nalotu powietrznego z prawem międzynarodowym służącym jako kontratyp. Pułkownik K sądził, że uzbrojeni Talibowie, którzy uprowadzili dwa zbiorniki paliwa byli członkami zorganizowanej grupy zbrojnej, która była stroną konfliktu wojennego i dlatego działał w uzasadnionych celach militarnych.

Trybunał zauważył, że niemiecka prokuratura cywilna nie miała uprawnień do podjęcia działań śledczych w Afganistanie zgodnie z Umową o statusie sił zbrojnych ISAF, ale musiałby się odwołać do międzynarodowej pomocy prawnej w tym celu. Mimo to Federalny Prokurator Generalny mógł oprzeć się na odpowiednim materiale dowodowym dotyczącym okoliczności i skutków nalotu powietrznego.

Federalny Trybunał Konstytucyjny sprawdził skuteczność śledztwa na podstawie skargi konstytucyjnej skarżącego. Biorąc pod uwagę, że FTK mógł uchylić decyzję o umorzeniu postępowania karnego, Trybunał uznał, że skarżący dysponował środkiem pozwalającym mu na podważenie skuteczności śledztwa. W końcu Trybunał zauważył, że śledztwo sejmowej komisji śledczej w sprawie nalotów osiągnęło wysoki poziom publicznej staranności w sprawie.

Gruzja przeciwko Rosji (II)

Wyrok w sprawie dotyczącej konfliktu zbrojnego między Gruzją i Rosją w sierpniu 2008 r. i jego skutków – wyrok ETPC (Wielka Izba) z 21.01.2021 r. w sprawie Gruzja przeciwko Rosji (II) (skarga nr 38263/08):

11 głosami do 6: wydarzenia, które miały miejsce w aktywnej fazie działań wojennych (8-12 sierpnia 2008) nie podlegał jurysdykcji Federacji Rosyjskiej w rozumieniu art. 1 Konwencji;

16 głosami do 1, że zdarzenia, które miały miejsce po zaprzestaniu działań wojennych (po porozumienie o zawieszeniu broni z dnia 12 sierpnia 2008 r.) podlegały jurysdykcji Federacji Rosyjskiej;

16 głosami do 1, że istniała praktyka administracyjna niezgodna z art. 2, 3 i 8 Konwencji oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji;

jednogłośnie, że gruzińscy cywile zatrzymani przez siły południowoosetyjskie w Cchinwali w latach

około 10 i 27 sierpnia 2008 r. podlegało jurysdykcji Federacji Rosyjskiej dla celów określonych w art. 1;

jednogłośnie, że miała miejsce praktyka administracyjna sprzeczna z art. 3 w odniesieniu do warunków osadzenia około 160 gruzińskich cywilów a poniżające działania spowodowały ich cierpienia, co musiało być uznane za nieludzkie i poniżające traktowanie;

Jednogłośnie, że istniała praktyka administracyjna niezgodna z art. 5 w zakresie arbitralnego aresztowania gruzińskich cywilów w sierpniu 2008 r.;

Jednogłośnie, że gruzińscy jeńcy wojenni przetrzymywani w Cchinwali od 8 do 17 sierpnia 2008 r. przez siły południowoosetyjskie znaleźli się pod jurysdykcją Federacji Rosyjskiej dla celów art. 1;

16 głosami do 1, że miała miejsce praktyka administracyjna sprzeczna z art. 3 w odniesieniu do

aktów tortur, których ofiarami padli gruzińscy jeńcy wojenni;

16 głosami do 1, że Gruzini, którym uniemożliwiono powrót do Osetii i Abchazji znaleźli się pod jurysdykcją Federacji Rosyjskiej;

16 głosami do 1, że istniała praktyka administracyjna sprzeczna z art. 2 Protokołu nr 4 w zakresie niezdolności obywateli Gruzji do powrotu do swoich domów;

Jednogłośnie: brak naruszenia art. 2 Protokołu nr 1;

Jednogłośnie, że Federacja Rosyjska miała obowiązek proceduralny wynikający z art. 2 Konwencji w celu przeprowadzenia odpowiedniego i skutecznego śledztwa nie tylko w sprawie wydarzeń, które miały miejsce po zaprzestaniu działań wojennych (w następstwie porozumienia o zawieszeniu broni z dnia 12 sierpnia 2008 r.), ale także w zakresie wydarzeń, które miały miejsce podczas aktywnej fazy działań wojennych (8–12 sierpnia 2008 r.);

16 głosami do 1, że nastąpiło naruszenie art. 2 w aspekcie proceduralnym;

jednogłośnie, że nie było potrzeby odrębnego rozpatrywania skargi skarżącego Rządu na mocy art. 13 w związku z innymi artykułami;

16 głosami do 1, że pozwane państwo nie wypełniło swoich zobowiązań wynikających z art. 38; oraz

Jednogłośnie, że kwestia zastosowania art. 41 Konwencji nie była jeszcze gotowa do decyzji i dlatego powinna być w całości zastrzeżona.

Sprawa dotyczyła zarzutów rządu Gruzji o praktyki administracyjne ze strony Federacji Rosyjskiej pociągające za sobą różne naruszenia Konwencji w związku z konfliktem zbrojnym między Gruzją a Federacją Rosyjską w sierpniu 2008 roku. Trybunał uznał, że należy dokonać rozróżnienia między operacjami wojskowymi przeprowadzonymi podczas aktywnej fazy działań wojennych (od 8 do 12 sierpnia 2008 r.) i innymi wydarzeniami, które miały miejsce po zakończeniu aktywnej fazy działań wojennych - czyli po zawarciu porozumienia o zawieszeniu broni z 12 sierpnia 2008 r. Trybunał uwzględnił uwagi i liczne inne dokumenty przedstawione przez strony, a także odniósł się do raportów międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych. Dodatkowo, przesłuchał łącznie 33 świadków. Trybunał po rozpoznaniu sprawy stwierdził, że zdarzenia zaistniałe podczas fazy działań wojennych (8–12 sierpnia 2008 r.) nie znajdowały się pod jurysdykcją Federacji Rosyjskiej w rozumieniu art. 1 Konwencji i uznał tę część skargi za niedopuszczalną. Stwierdził jednak, że Federacja Rosyjska sprawowała „skuteczną kontrolę” nad Osetią Południową, Abchazją i „strefą buforową” w okresie od 12 sierpnia do 10 października 2008 r., do daty oficjalnego wycofania wojsk rosyjskich. Po tym okresie silna obecność rosyjska oraz zależność władz Osetii Południowej i Abchazji od Federacji Rosyjskiej sprawiły, że istniała „skuteczna kontrola” nad Osetią Południową i Abchazją. Trybunał doszedł zatem do wniosku, że wydarzenia, które miały miejsce po ustaniu działań wojennych - czyli po zawarciu porozumienia o zawieszeniu broni z dnia 12 sierpnia 2008 r. - podlegały jurysdykcji Federacji Rosyjskiej zgodnie z celami art. 1 Konwencji (obowiązek przestrzegania praw człowieka).